© Copyright Tij Kools                                                                                                                               E-mail: tij@tijkools.nl

Zijn schildersoog is er gescherpt. Zijn hand heeft er op ouderwetse en geduchte wijze het vak geleerd. Daarom schildert hij vooral natuur. Nature, vivante et morte. Dat wil zeggen: landschappen, portretten en stillevens. Zijn grootste faam dank hij wellicht aan zijn Dommelschilderijen.
En terecht. Niemand heeft ooit in de vroegste uren die prachtige kleine rivier, met het wandelpaadje erlangs en de welige bosschages daarachter, zo snel en virtuoos geschilderd als Hub van Baar. Ook in de tijd dat hij leraar was, stond hij soms al in het vroegste ochtendkrieken te penselen om toch maar niets van dat wonderlijke koloriet van de prille dag verloren te laten gaan.
Tegen het uur dat de Gestelse buurtbewoners ontwaakten, repte hij zich huiswaarts. Hij droeg zijn buit even gretig met zich mee als de vroege fuikenlichters, die hij onderweg ontmoette. Tegenwoordig ziet hij er een beetje tegenop om er op uit te gaan. Daarom schildert hij nu vooral vrouwen en stillevens. En de mooiste bloemen het liefst.

Toen Hub van baar in 1974 tachtig werd, hebben enkele oude vrienden getracht een overzichtsexpositie van zijn werk te organiseren.
Hij heeft dat vriendelijk maar zeer beslist van de hand gewezen. Wie veel met hem praat, denkt daar iets van te begrijpen.
Het schilderschap van Hub van Baar lijkt zo naar binnen gegroeid en verweven met zijn diepste wezen, dat hij aan geen enkele manifestatie ervan naar buiten nog behoefte heeft.

"Hub weet het onderhand wel", zei indertijd een van zijn vrienden. Dat is waar. Maar ik zou er aan toe willen voegen: "Hub heeft het altijd al geweten". Ik ken maar weinig schilders die aan hun talent een zo verinnerlijkt geluk ontlenen als Hub van Baar. En zie ik het goed, dan groeit dat geluk nog steeds. Dat komt, denk ik, omdat Hub van Baar bezig is terug te keren naar zijn jeugd. Onlangs zei hij tegen mij: " 't Is gek, maar 'k begin de lèèste tijd wir plat Deurzes te praote. Hoe zóttè toch komme?" Die vraag is begrijpelijk, want het is dit jaar precies 73 jaar geleden dat Hub van Baar zijn geboorteplaats Deurne verliet.

Vader Frans van Baar, bierbrouwer in De Pelikaan aan de Helmondseweg in Deurne, verliet Brabant om zich, na een tocht dwars door de Peel, te gaan vestigen in Venray. En wel in het stamhuis van zijn moeder Allegonda Jansen, waar hij na zijn gymnasium de eerste beginselen van het brouwen had geleerd, alvorens zich in Duitsland verder te gaan bekwamen. Dat was de befaamde brouwerij De Keizer, die in de zeventiende eeuw al bestond en lange tijd fungeerde als uitspanning en herberg van de Pajjers, de bedevaartgangers uit Helmond en Eindhoven die naar Kevelaer liepen.

De verhuistocht van Deurne naar Venray herinnert Hub van Baar zich als de dag van gisteren. Acht karren, zwaar beladen met huisraad trokken dwars door de Peel. Op de achterste kar zat Hubke zelf 9 jaar oud. Verder bevatte die kar uitsluitend schilderijen. Eén ervan is later verkocht voor zestigduizend gulden. Het was een - al dan niet echte - Rubens, voorstellende diens jeugdige tweede vrouw Helène.
 under construction

Maar waar zijn hart zijn hele leven lang aan zou blijven hangen was de Peel. Hij kende er iedere uithoek van en later zou hij er, geholpen door zijn zoons Harrie en Hub, gaan jagen met de laatste Peeljagers: Verkuilen, met de baard, van den Twist, Peetje Nooyen en Peer Thijssen uit Millis (alias Milheeze) en Sjef Goossens uit Deurne.

Altijd als ik Hub van Baar hoor vertellen over zijn vader en het jagen en vissen in de Peel, waar hij ook uitstekende verhalen over geschreven heeft, moet ik denken aan dat verrukkelijke boekje van prof. dr. J. H. van den Berg, 's Morgens jagen, 's middags vissen. Ik weet wel dat die titel ontleend is aan Die Deutsche ideologie van Karl Marx, maar het gaat mij niet om de interpretatie, maar om de gevoelswaarde. Want Frans van Baar wist op alle mogelijke manieren kleur te geven aan zijn dagen. ij was gehuwd met Bernadine van Bon uit Vierlingsbeek, die evenals hijzelf stamde uit een burgemeestersfamilie. Haar voorvader Melchior van Bon was namelijk burgemeester van Eindhoven, dezelfde plaats waar Hub van Baar, later, enkele jaren na de annexatie, terecht zou komen.
Wat Frans van Baar eigenlijk bewogen moet hebben, was denk ik, het mysterie van de Peel, waar Plantijn op een van zijn kaarten nog over aantekende: Een weecke moerasige Streecke Landes, daer naulijcks een Mensch over gaen kan.

Frans van Baar wist er niet alleen over te gaan maar hij wist ook nog precies wáár hij over ging. Genoot hij als kenner van de flora en fauna van de Peel een nationale faam, in zijn groot en gastvrijs huis in Deurne ontving hij Europese grootheden als Heijmans, Jac P. Thijsse en niet te vergeten ornitho- logen als Burdet, Strijbosch en Klein.
Hij correspondeerde met hen over alles wat hij ontdekte. Hij begreep toen al dat de landschappelijke waarde van de Peel moest worden geïnventariseerd en vastgelegd. Had het aan hem en zijn geestverwanten gelegen, dan waren de meest interessante en eigene natuurgebieden van de Peel nooit ontgonnen.
Ge moet nie vergeten, zegt Hub van Baar, dat in die dagen de goudplevier nog voorkwam en dat wij die wisten aan te wijzen.
Maar van die mooie Peel is nu niets meer over. Ik denk dat ik nog geen zeven jaar was, toen ik met Hannes Coppens van het Riet al naar de schaapskooien ging om eieren te zoeken. Rond de schaapskooien stonden meestal grote oude dennen met kraaiennesten in de kruin. Geen zondag of we kwamen thuis met kraaieneieren of soms ook vale, roestbruin gevlekte van een roofvogel. Als ik in zo'n hoge boom klom, klopte het hart me in de keel. Want ik begon steeds meer van de Peel te zien.

In de verte de Crayenhut, de toren van Deurne, de molen van Holten en de hoge beuken rond het kasteel. Later als ik, met de pet dubbel gevouwen tussen de tanden, de buit naar beneden had gebracht, deed Hannes ze in een grote zakdoek. We bleven dan nog wat zitten kijken, tegen de wind beschermd, door de kooi, met de wijde Peel vóór ons. En altijd was er aan zo'n kooi dan een fluisterend gesuis van de wind, die door de kruinen van de dennen speelde.
Over de vogels in de Peel moet je nu niet meer praten. De kievitten spelen er niet meer boven de vennen en de roep van de wulp is voorgoed gestorven. Die roep was een symbool van de wijdheid van de Peel. Vlak voor ons wegvliegend, riep hij van heel zacht tot heel hard: Krrrriet......Krrrriet!! Maar de wulpen zijneven goed weg als de wetters en de teuters.
 Er zijn geen steenpikkers meer en geen kemphanen, geen pijlstaarten en geen talingen. Alles is weg. Want het eigen milieu van die vogels is vernietigd. Er is zelfs geen schaapskooi meer over  of de kleinste herinnering daaraan. Het departement van defensie heeft ze opgekocht en bij een oefening met kanonnen in gruzelementen geschoten. Behalve mijn vader en zijn vrienden heeft er, denk ik, niemand aan gedacht dat er een paradijs werd verwoest.
Alles is opgeofferd aan nut, materie en geld. En dat is natuurlijk de echte dood in de pot.

De Pelikaan

In De Pelikaan, het huis waarin Hub van Baar in Deurne werd geboren, was al een schilderskamer. Want, zoals opgemerkt, vader Frans had naast jacht- en visvrienden ook schilders met wie hij graag verkeerde. Zag hij op een tentoonstelling doeken van schilders die hem imponeerden door hun eerlijke en goed opgebouwde wergave van het landschap, dan nodigde hij ze te zijnent. Zodoende was hij goed bevriend met een groot aantal Zondagsschilders maar ook met professionele artiesten waaronder befaamde impressionisten als Willem Rip en Paul Gabriel.  Afgezien daarvan hadden hof en huis in Deurne een hoge inspiratieve waarde voor een kleine jongen met een schildersoog.
Op straat langs ons huis, zegt Hub van Baar, was toen nog een stille rustige dorpsstraat zonder trottoirs en dat soort ontsierend stadsgedoe. 's Morgens  en 's avonds kwamen er nog kudden schapen door op weg naar de Peel of op terugtocht daar vandaan. Op de heenweg leken ze aanmerkelijk joliger.  De scheper liep altijd voorop, hoog in de schouders en met de schuppesteel onder zijn arm. De honden liepen meestal keffend en blaffend rond, om de kudde bij elkaar te houden. Een buurtschap achter ons heette  de Houtenhoek, zoals ik later in Venray de Hölteren Hoek  heb leren kennen.
Daar woonde een slager met een groot kogelrond gezicht, zo rood als een pioen. Meestal had hij een pet op zijn rooie kop en een stenen pijp met twee pootjes omgekeerd in de mond. Hij kwam iedere dag voorbij, boven op een kar, samen met twee reusachtige honden. Het passeren van zo'n man was voor mij in die dagen een gebeurtenis. Zelfs het voorbijrijden van de bronoliewagen van Spoorenberg uit Helmond, getrokken door twee flinke Ardenner paarden en met een grote rode cilinder erop was een feit van niet geringe betekenis. Tot de meer uitzonderlijke kijkfestijnen behoorden de marktdagen. Altijd was er een bont gewemel van huifkarren en kleine kleinere wagens en boeren en boerinnen in hun beste uitdossingen. En later zijn de karren in zwang gekomen met en of twee paarden ervoor. Die zijn nog heel lang in de mode gebleven.
Een hoofdstuk apart vormden de Pajjers, die onvergetelijke bedevaartgangers, die in de meimaand, luidkeels zingend, ons huis, soms al in het eerste ochtendkrieken, passeerden.
Het waren fabrieksarbeiders uit Helmond en Eindhoven, te voet op weg naar Kevelaer. Vanuit de verte hoorde je al hun onsterfelijk loflied ter ere van de Lieve Vrouw:  "Avé, Avé Avé Maria" en dan nóg een keer. Ze hadden grauwe erwten en andere peulvruchten in de klompen om boete te doen of althans om te getuigen van hun berouwvolle  intenties op de lange afstand. Toen ik ze voor de eerste keer zag, raakte ik danig onder de indruk van hun krijgshaftig en tóch godsdienstig voorkomen, waarschijnlijk omdat ze een paar reserveklompen aan een touw om de hals droegen en almaar Avé riepen. Voorop liep een indrukwekkende Capucijn met een lange grijze baard, die vóórbad. Jarenlang heb ik gedacht dat deze vrome Pajjers alleen door een grote devotie tot de Moeder Gods gedreven werden. Ook later toen wij in Venray in De Keizer woonden, heb ik ze nog dikwijls voorbij zien komen. Maar toen was ik er voor mezelf al wel van overtuigd geraakt, dat het voor deze mensen een prettig soort ontspanning was. Je zou kunnen zeggen: een voorloper van de Vierdaagse met godsdienstige intentie. Maar die religieuze gedrevenheid was zeker niet zo intens als die van veel Deurzese mensen, die zich in die dagen naar de Lievevrouw van Handel of Ommel repten, omdat ze thuis 'n ziek kiendje hadden, waar de dokter weer eens geen raad mee wist. Want dat kwam toen heel wat vaker voor dan je tegenwoordig leest.

ik herinner me als de dag van gisteren dat ik als kind met onze vader en een knecht uit de brouwerij, naar Handel ben geweest, om Ons Lievevrouwke te vragen of ze toch asteblief ons Leoke beter wilde maken. Kindergebed stijgt door de wolken, zei ons moeder altijd. En ik was op dat moment bereid om te geloven dat het wonder onmiddellijk zou geschieden. Maar Leoke ging dood. Wat mij daarvan vooral is bijgebleven, is dat vader en moeder, bij al hun onmetelijk verdriet, de kracht vonden er in te berusten. God geeft kracht naar kruis. Dat klinkt misschien ouderwets. Maar ik ben er op veel momenten in mijn leven steeds opnieuw aan herinnerd. Mijn ouders waren er, evenals al hun dorpsgenoten, van doordrongen dat het leven in God's hand was en konden zich met de dood van Leoke verzoenen, omdat zij vonden dat alles wat Hij deed, ook buiten hun verstandelijk inzicht, wél gedaan moest zijn. Het klepklokje luidde overigens dikwijls. Dat wil zeggen dat er veel kinderen stierven aan kroep en andere geheimzinnige ziektes, waarvan de dokters geen weet hadden. Stierf een kind op onverklaarbare wijze en herhaalde zich dat later nog eens in dezelfde familie - iets wat veelvuldig voorkwam - dan zag  men er de "kwade hand" in. Maar verder was de dood van een kind, evenals de dood in het algemeen, met heel wat minder taboes omgeven, dan in deze verlichte tijd, nu men zo oneindig veel meer middelen heeft om hem te bestrijden. Ging vroeger in Deurne iemand dood, dan was hij "bon af". Hij had zijn pelgrimstocht door dit tranendal beëindigd en was op zijn bestemming aangekomen. Dáár alleen ging het om. Veilig belanden in het eeuwige geluk. God hield meer van arme mensen dan van rijke.  Deurze stond er  zodoende goed voor.  Want armoede was er zat.  Vooral
's winters als het flink vroor en er geen werk was.
Ik zeg dit niet om er achteraf de spot mee te drijven, al hebben we allemaal wel leren begrijpen dat het zeker ook God's bedoeling is, dat we in dit leven zo gelukkig mogelijk zijn en dat dat geluk niet op de eerste plaats door armoede wordt bevorderd. Maar ik blijf ervan overtuigd, dat de eenvoudige, contente mens van toen een geweldige en onmisbare steun vond in zijn geloof. En voor de gemeenschap had het, dacht ik, tot gevolg dat er veel meer saamhorigheid bestond. Niemand hoefde zich bijzonder te laten gelden.
Niemand moest zo nodig meer hebben dan zijn buurman. Een grotere boerderij of een dikker paard of een grotere kar zoals vandaag de dag een kleurentelevisie, een auto of zwembad. Het valt me trouwens op dat het geweldige verschil tussen de maatschappij van toen en nu, ook op de scholen, steeds meer vervlakt wordt door de aandacht alleen op nu te richten. Dat is niet alleen dom, maar vooral erg jammer. Want kennis van historische zaken kan leiden tot vergelijking en inzicht.
Zo heb ik, door zelf alles op een rij te zetten, pas later duidelijk leren onderscheiden, dat het oude levenspatroon, dat eeuwen en eeuwen kritiekloos aanvaard werd, in de tijd van mijn Deurnese jeugd in de laatste schoenen liep. Maar je kunt dingen op afstand nooit beoordelen, als je ze niet in hun eigen omgeving plaatst.
In mijn jeugd werd, vanaf de kansel, met nadruk gewaarschuwd tegen de ergernis, die een vrouw zou kunnen geven door op een fiets te gaan zitten. Daar moet nu iedereen om gillen van het lachen. Maar wie weet nu nog wat toen een fiets was?
In de jeugd van mijn vader werd een uitbundig feest gevierd, toen de eerste "mens" vanuit Helmond per fiets Deurne inderdaad bereikt bleek te hebben.

In mijn jeugd leek het erop alsof de duivel zich zelf met de communicatie ging bemoeien. Want de opvolger van de fiets bleek niet alleen in staat duivelse snelheden te ontwikkelen, maar had bovendien de luxueuze vormen van een "chambre séparé" op wielen. Hele zondagen zaten wij op de uitkijk. Want als het getij gunstig was, arriveerde daar, over de Helmondseweg, geheel kunstmatig voortbewogen, de automobiel van Van Vlissingen uit Helmond, een tovervoertuig, waarvan het geheim slechts voor weinigen leek weggelegd. Helaas is ook dat anders gebleken. Kijk maar eens door het raam door die lange straat hier, die eigenlijk bedoeld is om over te lopen of te rijden, maar in ieder geval niet als opslagplaats van eindeloze rijen blik.
Ja, ik zeg nou helaas. Maar misschien moet ik wel gelukkig zeggen. Ik weet nog steeds niet precies waar je zo'n grens moet trekken. Natuurlijk begrijp ik dat een steeds snellere communicatie kan bijdragen tot het geluk of althans de welvaart van velen.
Maar ook het tegendeel is mogelijk. Ik heb altijd een Deurzes voorbeeld uit de jeugd van mijn vader onthouden. Deurne lag toen geïsoleerd en had een beperkte communicatie. Voor de meeste dingen was de gemeenschap helemaal op zichzelf aangewezen. Rond 1860 woedde in Helmond de cholera. Om Deurne te behoeden voor die ellendige ziekte, mocht geen mens meer naar Helmond. En geen Helmonder mocht Deurne nog binnen. Een inwoner van Deurne, die op dat moment in Helmond verbleef, hoorde van die bepalingen en spoedde zich, van heimwee bevangen, langs sluipwegen huiswaarts. Maar midden in de nacht werd hij, nog niet halverwege, dodelijk ziek. Hij is toen onmiddellijk geïsoleerd. Twee dagen later was hij dood. Maar Deurne bleef gevrijwaard van besmetting. Dat simpele verhaal, van meer dan 125 jaar geleden, leg ik naast die berichten die je tegenwoordig geregeld leest. Bij voorbeeld: dat in Hongkong typhus is uitgebroken en dat er enkele dagen later op alle Europese luchthavens mensen besmet blijken door passagiers die uit Hongkong zijn komen aanvliegen. Natuurlijk wil ik daarmee niet zeggen dat je dus maar in je isolement moet blijven zitten. Maar wel vraag ik me af of het jagen en jachten niet allemaal een beetje erg vlug en kritiekloos is gegaan en of men in veel gevallen het kind niet met het badwater heeft weggegooid. Deurne is ook losgekomen uit zijn isolement. Alles heeft daartoe meegewerkt. Niet alleen de spoorlijn maar ook het kunstmest en vooral dat laatste.
De boeren in Deurne moesten er in het begin niets van hebben. Het is de grote verdienste van pastoor Roes geweest, dat hij ze overtuigd heeft door ze te laten zien wat het waard was. Toen ze zagen dat er wel eer en winst aan te behalen viel, was het lot van de oude Peel beslist. Ik bedoel daarmee de Peel, waar de mensen zelf nog hun klot gingen steken voor in de open vuurherd en strooisel halen voor in de stal en voederhei voor de koeien. Er liepen in die Peel overal schapen. Die waren uit het landschap niet weg te denken. Ik heb nu pas gelezen dat er akties gevoerd moeten worden om het allerlaatste stukje Peel met de oude vegetatie te behouden. Als ik zo zie wat er, ondanks veel positieve en dappere milieustrijd, door de overheid toch nog naar de knoppen wordt geholpen, ben ik bang dat die laatste strijd om nog iets te behouden, zwaarder zal zijn dan die andere is geweest. Ik bedoel nu die, om met behulp van kunstmest en alles wat daarop gevolgd is, de imposante Peelvlakte, met haar onvergetelijke flora en fauna, om te turnen of hoe zeggen ze dat tegenwoordig in dat moderne engelse hollands...?!

Hub van Baar		Huis Aaltje Noordewier

Wat mij steeds opnieuw verbaast is dat Hub va Baar van die eerste levensjaren rond de eeuwwisseling in Deurne nog alles weet en, ook nog van de voorgeschiedenis van die jaren.
Naast het huis van de van Baar's woonde namelijk in de vroegere dagen Dominee Reddingius. Hij had een dochter Aaltje, die later grote faam zou verwerven als zangeres en die buurjongen Frans van Baar best aardig vond. Achter in den hof gaf zij hem als blijk van haar stille liefde, vaak stenen pijpjes, die vader toch niet meer gebruikte als hij er de eerste kop had afgerookt. En dat kon lijden zegt Hub van Baar. Want hij bestelde zijn pijpen altijd per kist.
Aaltje, die verder niemand had om mee te spelen, kwam heel vaak bij mijn tantes, die wel ouder waren, maar waar ze toch uitstekend mee overweg kon.
Ik herinner mij het verhaal dat ze op zekere dag eens een nichtje had meegebracht die bij de dominee logeerde. Midden in een gesprek fluisterde het nichtje Aaltje plotseling iets in het oor. Waarop Aaltje vuurrood recht ging staan en zei: Nicht, dat geeft geen pas om in gezelschap te fluisteren!
Zulke dingen zijn mij haarscherp bijgebleven, zelfs al heb ik ze als kind alleen maar horen vertellen. Ik zie ze nu natuurlijk wel heel ander dan toen, op het moment dat ik ze als kind beleefde. Ik zie ze in vergelijking met vandaag en met de ervaring van mijn latere leven erbij.
Daarom bestaan mijn herinneringen meestal niet uit afgeronde verhaaltjes, maar uit het opsommen van feiten, geluiden en situaties die ik ooit heb waargenomen. Wonderlijke herinneringen heb ik bijvoorbeeld aan onzen hof die langs die van dominee Reddingius liep. Het was voor mij een soort sprookjestuin. Zo herinner ik me dat in mijn hart in mijn keel voelde kloppen toen ik de eerste keer, vroeg in het voorjaar, de geelgroene blaren van de leliestruiken tussen de dorre blaren zag opkomen. Natuurlijk was dat heel gewoon, maar voor mij als kind was het niets meer of minder dan een wonder. En daar kwam bij dat de hof van onze grootader niet zo maar een tuintje was. Hij was een hartstochtelijk natuurliefhebber en had als speciale liefhebberij het bijeenbrengen van alle denkbare fruitbomen, vooral ook bomen die je nu niet meer ziet, zoals rabauwen en andere uitgestorven appelrassen, kweeperen, moerbeien en mispels. Onzen hof werd altijd piekfijn bijgehouden door Bestelle-Door, een oudere vrouw, het evenbeeld van de aardappelraapster die Vincent van Gogh getekend heeft, weet je wel, die voorover gebogen aardappels op staat te rapen met haar nier onaanzienlijke derrière naar de toeschouwer. Ik heb altijd de grootste bewondering voor Door gehad. Zij had, als zoveel andere mensen vroeger, een uitgesproken aanleg om mensen en vooral kinderen, schijnbaar onnozel maar in feite uiterst geraffineerd, te benaderen. Ik zal nooit vergeten dat ik als kleine jongen op een prachtige zonnige herfstmiddag den hof eens insloop. Daar zag ik achterin Bestelle-Door staan, met de rechterhand omhoogsteunend tegen een oude pereboom. Bovenin hingen een paar kolossale gele peren en daar leek ze mee in een aandachtig gesprek verwikkeld. Ik sloop dichterbij en hoorde haar zeggen: Och toch, och toch, wa ista  dè  toch sunt, da Hubke nou nie hier is. Want dè mènneke, dè kan toch zo merakels klimme.
Jao, jao, Hubke, die zó 't wel weete, dè verdimmes mènneke.
As ik um 'n endje dóuwde, dan waar ie zóó boóve!
Ik was zo dicht bij geslopen dat ik alles, woord voor woord, kon verstaan. Plotseling draaide Door zich om. Ze leek te schrikken. Godsjissesmeraante,  zei ze, jungske wa laote me schrikke! En haar hoofd enigszins omhoogwendend, alsof ze zich weer tot de peren keerde: Laot dor nou toch net Hubke staon! En weer naar mij kijkend: - Ge zalt 't nie geleuve. Mar ik hagget nét ovver ouw. Ik zin dornet nog: Waar's Hubke mar hier! Want dè menneke kan klimme! Komt es efkes hier, dakkoe d'r es in hellup! En voor ik het wist, zat ik boven in de top, plukte de prachtige grote odeklonjeperen en gooie ze in de balen scholk die Door gereed hield. Ik roetste naar beneden en voelde mij zo trots als een pauw. En Door klopte mij nog eens op de schouders. Ik zin 't wel, zei ze. Ik zin: zoas dè menneke kan klimme zo kan 't gin man, in hil Deurze nie. Hoewel de waarheid wel iets anders lag dan ik toen dacht, kwam ik uit de listen van Door toch beter tevoorschijn dan de raaf die in de fabel van Lafontaine zijn kaas aan de vos geeft. Ik mocht namelijk, als ik dat wilde, ongans eten aan de peren. Door wilde alleen dat ze geplukt werden. Zij mocht het fruit ook zelf meenemen. Er was ieder jaar volop. Aan verkopen werd zelfs niet gedacht. Eerlijk gezegd heb ik nooit lekkerder fruit gegeten. Het sap liep over je kin en spatte over je wangen en je buisje. Er zat misschien wel eens een worm in, maar die at je dan maar mee op. Wat er vandaag de dag nog te koop is aan peren en appels zoals die prachtige allemaal eendere Gouden Liesjes, doet mij, wat de smaak betreft, meestal denken aan flauw geparfumeerde knollen.
Al die oudere rassen als sterappelkes en bellefleuren en kruideniers- en jutte- en maagdeperen, waar tenminste nog smaak aan zat, die moesten er ineens uit. Ze zeggen omdat er niet genoeg vruchten aankwamen en dikwijls kromme en dikke en dunne door elkaar. Ik dacht eigenlijk dat je de natuur zijn gang maar moest laten gaan. Maar daar schijnen ze  de laatste tijd plotseling van allerlei problemen mee gekregen te hebben. Misschien worden straks alle mensen ook wel eender net als de Gouden Liesjes en even flauw. Dat laatste zijn ze trouwens al. Ik las vorige week tenminste dat je bij een verantwoorde opvoeding tegenwoordig je kinderen alleen nog maar wetenschappelijk verantwoord speelgoed mag geven. Het was geschreven door een zekere meneer Page, een volgeling van die dokter Spock, die laatst nog eens in de krant heeft gestaan om te verklaren dat ie aan zijn kinderen had gemerkt dat ie 't helemaal bij 't verkeerde eind heeft gehad met zijn bestseller over de vrije opvoeding. Nou, als die meneer Page gelijk heeft, dan zijn wij vroeger veel tekort gekomen. En toch speelden wij er in Deurne naar hartenlust oplos. Onmiskenbaar was daarbij voor ons alleen het Zandbos. Altijd als het mooi weer was, trokken we er naar toe. Wededen er van allerlei spelletjes, die we zelf uitvonden. Bijvoorbeeld: van de Afloopberg rennen en dan onderweg vallen. Of tentjes bouwen van wat oude todden en takken of schommelen op een plankje aan een touw dat we aan een dikke tak bonden.
's Zomers gingen we, als het goed heet werd en de krötjes (dennenappels) van de masten vielen en knapperend open gingen, krötjes rapen. 's Avonds had iedereen een zak vol om mee naar huis te nemen. Ze zeiden altijd dat die zo fijn waren om 's winters de kachel aan te maken, maar ik geloof niet dat ik ze bij ons thuis ooit heb terug gezien.. Ook is er een tijd geweest dat het dag in dag uit prachtig weer was, maar dat we toch niet naar het Zandbos mochten. Dat kwam omdat op verschillende plaatsen een wolf was gesignaleerd. Hoewel er boeren waren die hem zelf 's nachts op hun erf hadden gezien, mochten we, na verloop van tijd, weer terug naar het bos. Of de wolf ooit geschoten is, weet ik niet. Gezien heb ik hem nooit. Bang bleven we wel. Vooral 's winters, als het vroeg donker werd en we gingen schaatsen.
Voor het Zandbos, op Brugge en Bakel aan, lag een grote hei, zodat je boven de bossen uit, in de verte, de Bakelse kerk kon zien liggen, als je op de Lang Vlaas of het Rond Vlaaske aan het schaatsen was. Daar gingen we meestal naar toe, als we niet naar school hoefden. Ik ben er laatst nog eens langs gekomen, maar van het oude landschap is niets meer over. Het is nu allemaal wei en bouwland. En nu zul je wel zeggen: dat spelen van jullie dat ging vanzelf - jullie hadden helemaal geen speelgoed nodig. Maar dat is niet waar. Er was verschil tussen spelen in het Zandbos en spelen op school bijvoorbeeld. Het eerste was plezieriger want je was helemaal vrij. Maar aan de school hadden we het ook altijd even druk met van alles. Om te beginnen waren we gek op repen. Dat was een reep. een ronde hoepel, met een vork voor je uit laten lopen. Verder had je het bolkeren. De bolker was een loden kogel. Die moest je als hij stil lag, met jouw bolker zien te raken. Als dat lukte, kreeg je een stukje van een aarden pijpesteel. Om die stukjes op te bergen, had je een speciaal zakje met een koord om je hals hangen. Een van de fijnste instrumenten vond ik zelf altijd de klapbus. Of het wetenschappelijk verantwoord was weet ik niet. Maar wij maakten ze van een dikke vliertak, waar we het merg uithaalden. Met de klapbus kon je schieten. De beste munitie bestond uit goed voorgekauwde proppen papier. Als het schieten begon te vervelen, maakten we van de klapbus een flietsbus waar je water mee kon spuiten.
Een van de ruigere spelletjes op school noemden we tèken. Terwijl je in vliegende vaart van de ene kant van de speelplaats naar de andere rende, moest een andere jongen je proberen te raken. Deze spelletjes behoorden allemaal tot het vaste programma op de Fraterschool. Want er was ook nog een Openbare School, die de naam had deftiger te zijn. Daar gingen de protestantse jongens naar school. Hoofd was mijn toen oom Jan van Baars, die getrouwd was met een zuster van mijn vader.
En verder had ik dan als jongen natuurlijk het zeldzame voorrecht dat mijn vader Peeljager en visser was. Toen ik een jaar of zeven was, mocht ik in de lente voor het eerst mee "op de kulut". Bij de Hut werd samengekomen en "aangestookt".
Als de pijpen gestopt waren en de potten bier gevuld, werd bij den open vuurherd een plan de campagne gemaakt. De lucht van de gestookte klot ruik ik nog. In juni of juli gingen ze op de jonge eenden. Maar het mooiste vond ik als jongen het jagen in de herfst, vooral op de wilde ganzen. Als de in de zomer uitgedroogde vennen door de herfstregens weer waren gevuld en de Platte Vennen en de Poelse Kuilen en de Veulense Waters weer blank stonden, werd het ganzenroer te voorschijn gehaald en moest er bij de smid flink wat ganzenhagel worden ingeslagen. Daarna vertrokken ze, de lieslaarzen en de duffelse jassen aan, meestal met een man of drie.
Hoewel de sfeer van de jacht op mij een onuitwisbare indruk heeft gemaakt, vond ik als jongen het vissen toch plezieriger. Al moet ik daar meteen bij zeggen dat er twee manieren van vissen waren. Natuurlijk zat er toen overal veel meer vis dan nu, omdat het waterpeil nog niet geregeld was en er toen in de kronkelende beken, die nu allemaal keurig recht zijn getrokken, nog diepe wieken zaten. Ging het om grote vangsten, dan werd er gevist in het Deurnes Kanaal en in de wieken in het veen. Dat was een hele onderneming met een vissersboot en grote netten. Vaak moest er, voor het binnenhalen van een optimale vangst, overnacht worden. Die vangst bestond meestal uit veel schrale bliek en brasem met daartussen soms een paar snoeken, die gruwelijk te keer gingen als ze op het droge werden getrokken.
Als jongen vond ik het heel wat fijner als er gevist werd op een van de beken. Op de Vlierdense, of de Bruggense of de Bakelse Aa bijvoorbeeld. Dan moest er aan iedere kant een visser in het water om het net door de beek te trekken. Een van de nettentrekkers, die aan de diepste kant van de wieken moest was Fons Sauvé. Hij was zo lang en zo sterk dat hij altijd met de netten boven bleef. Wel eiste hij altijd twee lange hemden als het koud was. Aan de andere kant liep Kees Linders die bij ons knecht was in de brouwerij. Ik denk dat ik dat vissen fijner vond, omdat ik na afloop altijd de vis mocht dragen. Verder kenden we eens per jaar de traditie van een flinke vangst in Zevenentwintig. Dat was de naam van een stuk beek langs de lijn Deurne-Helmond, een eindje voorbij wachtpost 27. Ik kan me niet herinneren dat we ooit vergeefs zijn wezen zevenentwintigen.
's Zomers kenden we dan nog het hozen. Als het water laag stond, gingen alle vissers met bakschoppen en emmers naar een wiek en die werd dan volledig leeg geschept. Op die manier werd alle vis die erin zat gevangen. Ook de aal die anders altijd net iets te vlug was. Een gevaar van hozen was dat de keerdam, die het aanstromend water moest keren, het loodje legde. Als de wiek diep was en het water bijna leeggehoosd, viel de keerdam met het klotsende water ineens in het lege gat. Dat maakte op mij als jongen een geweldige indruk. Ik geloof dan ook dat al die massale manieren van vissen eerder indrukwekkend waren dan fijn. Want het fijnst vond ik 's zomers gewoon gaan vissen met een hengeltje. Thuis in alle vroegte de spullen goed in orde maken en dan op pad naar de Vlierdense Aa.
Daar aangekomen, een goed plekje zoeken en dan stil gaan zitten, met al je aandacht gericht op dat wegdrijvende dobbertje. Ondertussen ging de natuur volop door. Er gonsde van alles door de lucht. Schrijverkes kwamen over het water naar je toe gekrinkeleerd en gingen even bedrijvig weer heen. Een prachtige groene libelle stond plotseling even, strak gefixeerd, in de lucht, vlak voor je neus. In de beek stonden waterviolieren te pronken en in het hoge malse zomergras was het een leven van belang. En dan ineens: het moment waar zo lang van gedroomd is!
Het dobbertje schiet weg! Is dit béét of lijkt het maar zo? Maar dan, met een nijdig rukje schiet het dobbertje wéér weg. Zelfs het topje van de hengel buigt door. Dat is beet, zo vast als een huis. En plotseling, in een fractie van een seconde, verschijnt daar een prachtig zilveren kleinood, volop spartelend, een boog door de zomerlucht om bij de jonge visser op de schoot te belanden. - Sakkerdie! een bliekske, klein maar fijn. En helemaal zelf gevangen! at een spannend gebeuren.
En welk een onbeschrijfelijke vreugde!
Als de dag echt warm begon te worden, gingen wij inpakken om naar huis te gaan. Het grootste feest werd gevierd als er op een eigen houtvuurke iets kon worden gebraden in het meegebrachte panneke. Een bliekske, een voorntje of een grondeling. Zelfs de terugweg naar huis over al die ongeschonden Brabantse zandwegen en dichtgegroeide paadjes was een feest om nooit te vergeten.